Escena
4 – O casado casa quer
Estoupan dous foguetes no ceo do Castro, ún,
púm,púm,púm,púm e o outro púúúm é martes, nove de Febreiro do ano mil
novecentos trinta e sete, capela de Santa Apolonia, a Picota non ten igrexa, son as doce da mañá e
falta unha hora para misa, o
sacristán Tasiño está aderezando o
altar, poñendo as candeas sin estrear
nos candelabros e nos froreiros as frores que lle deu señora Carolina. Moi bo
home, góstalle vestirse de branco e executar as ordes do cura, non cobra un
patacón e cumpre cás obrigas litúrxicas,
só, de cando en vez, un groliño do doce viño do Bierzo cando lle toca repoñer a vasixa grande ca que logo enche a
vinagreira. O outro sacristán, Patelo, por segunda vez, embarcou para Bos Aires, xa que o oficio de zapateiro que
mamou comialle os miolos e tiña abandoado o taller no barrio de Palermo, facía tempo que non
podía pegar sono porque soñaba desperto ca soavidade das pantorrillas das
mulleres emperifolladas e cando de xeonllos lles probaba os zapatos arranxados,
preguntándolles, ¿le molestan reina, si quiere los amplio más?...No Patelín,
tienes unas manos de artista que me alivian el estrés
Soa o primeiro toque da campá chamando para misa da patroa e
na casa de Agosto agardan por Finita e Elio para ir todos en familia . Chegan
xuntos, pois atoparonse na estación do tren de Vilaodrid; Finita cos hábitos de
monxa que parece unha santa , Elio que dormiu no palleiro de Veiga de Prado,
con cara de troula e os cabelos despenteados, pois non tivo tempo para limpar tódalas as arganas da zamarra.
Cándida, irmá de Ida, quedou en ir dereitiña para a capela.
A punto de sair da casa aparece Enriqueta vestida de estrea dende os pés a
cabeza, boeno do suxeitador e demáis non
sabemos, cos beizos pintados de roxo, rosetas de prata e cunha ducia de ovos
xunto cun kilo de azucre mouro que lle trae de agasallo a Ida.
Menudo
axetreo na cociña, un bater de corpos, apertas, choreiras e laios
emotivos das mulleres, pois os homes como estorban vánse para o camiño a botar
un pitillo de peninsulares.
Ida.- ..Ai filliña, canto tempo sin verte
(bagoenta dalle bicos).
Finita.-
Nai,
non chores estou en paz con Deus.
Ida.- Pro
agora que estás en paz con Deus, non pensaches en poñerte en paz cos homes?
Finita.- Madre, é a miña vocación e entrega nesta vida
é xa teño os votos
Ida.- (Limpouse as bágoas e quedou pensativa antes
de dicirlle): Dacordo, pro isa
entrega e para sempre.
Finita.- ...Creo que tú no llegas a
entenderlo... son cosas divinas.
Ida.- ( Ata fala en castelán ...dase a volta para
poñer os pratos na mesa e fala soa):
“Si
esa entrega e de gosto, porque casaría eu con teu pai, a mín naide me chamou
das alturas... sempre o fixemos no chan”.
Espe.- Irmanciña, temos moitas cousas que
contarnos... (danse unha aperta)
Ida.- Finita, ainda non son horas da misa... senta
que che vou poñer unha cunca de café e
un trozo de roscón... estás branca como ó leite.
Finita.- Vale nai, ainda que xa o tomei con galletas no
convento as cinco da mañá despois de rezar e recatarme.
Ida.- E
tamén te recatas... eu nunca o fixen, sempre me recataron... ai Señor, Señor o
que se adeprende cas monxas.
¡¡ Ála,
vosoutros de leria, sen afeitarse e poñerse a roupa nova...qué homes
istes¡
Xa todos no adriño da capela de Santa Apolia,
denantes de soar a derradeira badalada, están de parola, só faltan os
familiares e amigos que veñen de invitados, Rogelio, Cándida, Modesto, Evita,
Domi, tamén están Conchita a nai do señor cura e a irmá Carmina.
Escomenza a misa e o señor cura dirixese aos
feligreses: .. desexándolles paz e
lembrando os mortos da parroquia, unhos polos anos ou doenzas, outros na
guerra e o resto porque Deus os chamou a unha vida millor. O sacristán, cas mans cruzadas sobor da barriga e ao carón
dereito do altar , tose e esgarrafaña na pelexa que mantén ca gripeira co
esmaga dende fai días, sínte calor e frio, suda, pro cando toca avisar sentar
ou de pé abanea a campaiña sen tembrarlle o pulso e está vixiante de pasar a
páxina do libro, das vinagreiras e da algunhas respostas aos rezos en latín,
logo o oficiante vóltase cara a xente que está queda en silenzo, de pé, sentada
ou de xeonllos e, cos brazos en cruz,
dílles novimus obiscum, as respostas son marmullos,
deixando a dúbida de si saben latín ou
non.
Da lingua do latín ninguén entende un papo, só recordan un pouco, non
todos, o Pai Noso, Credo e Salve, a
excepción é Finita que coñece de pé a pa
e ata canta no idioma dos césares,
mentras a sua nai á olla de
esguello e pasmonea.
O sacristán colle a pucha na palma da man dereita, pouco tesa polas
molleiras que colleu e co forro mirando
ao teito, onde se olla o selo esfiañado da marca Tolosa, vai ún a ún a recoller
a vontade que non é moita, repitindo baixiño: a igrexa é probe, ao tempo tose
ronco e agradece, Deus o pague, Deus o pague, namentras o señor cura cas mans
emparexadas e dereitas xunto ao peito, fincando
co bico, como se estivera o avó Xigueiro a cortarlle o cabelo, remata e
dí:
“Hoy no imparto comunión porque andamos
escasos de hostias, solo abundan en el frente, con esto de la guerra hay mucho
consumo , el trigo escasea y los obradoiros quedan sin gente joven que ha sido
llamada a filas a luchar por la Patria ”.
Os cumpridores saen para fora e como non hai
orchestra, desexanse bo proveito e voltan para as casas.
Desto, Evita e Domi, son os convidados
de Enriqueta, ela, máis que festa,
celebra o aniversario da morte de Rosalia Parola de Lamarcide que lle facía a
competencia na venda de artículos varios
polas portas das aldeas. A amizade con Desto vénlle de lonxe, porque os
pais eran como irmáns dende que
combatiron na guerra de Cuba, logo cando voltaron mutilados, Xosé María sen fala e Feliciano
desnortado de tal maneira que co
desacougo botaba uns aturuxos día
e noite que rosoaban nas galerias da mina de Vilaodrid e só se lle entendía “..neste
cañeveral papánme enteiriño, enteiriñooo”.
Xosé María del Rio, pai de Modesto e Feliciano
Rancaño o de Enriqueta, cando tiñan
vinte anos estiveran de picadores de carbón en
Torre del Bierzo, pro foron movilizados a filas e embarcados para Cuba
no “Hispania Invencible”, perteñecian ao corpo de infanteria baionetera que
tiña o coartel en Cienfuegos e andiveron
tres anos liortando.
De volta, derrotados, desembarcáronos no
porto de Ribadeo como se foran farrapos e ó pisar terra co mareo que
traian colleron rumbo as Asturias, xa
por terras da Espina foron informados do
erro de non atinar como camiño axeitado. De volta para Galicia, despois de
cinco días, chegaron a Vilameá o día do
San Froilán do 1898.
Ao pouco tempo, agravaronselles os
trastornos, José María quedou sen voz e Feliciano empezou de novo cos aturuxos.
Pasados anos, chegaron cartas dos
sobrevivintes soldados que quedaran na illa porque con tempo desertaron ao
bando dos libertadores, agora eran ricos como os cubanos. Foise correndo o
conto de que Evaristo do Farrampo escribirá a un curmán e intre outras cousas
contáballe : “El Josémari y el
Feliciano no conocieron el miedo a la guerra, pero el ron de primera
destilación Cuba Libre de Cienfuegos, les comió la cabeza junto con las ansias
del placer que tenian a la carne de
hembra mulata, creían que eran jabones
que se gastaban y los consumian día y noche para matar la morriña de esa
tierra”
Feliciano, morreu un serán do ano 1918, festa
de San Antón en Liñeiras, non da gripe,
sí de sentirse perseguido, xunto a Pena de Insúa cando estaba a coidar o
rebaño, seica que botou un aturuxo que resou na Fraga de Goios:”... Enriquetiña, agora si que me paparon”. Os veciños de
Santo Estebo que estaban a cabar e queimar burrueiras , correron xunto a il e
atoparon ao corpo ecollido e facendello
garda as ovellas, cabras e o cán Tarfe . O castrón Rastrero, con grosa cornamenta en espiral e
longo guecho mouro, erguiase das patas dianteiras sen doblar as coxas e turraba a todo aquél
que quería arrimarse ao corpo presente do amo.
Feliciano soamente deixaba de aturuxar e falaba
como calquera o día do San Xoán en
Figuierúa, cando ía de convidado a casa do amigo Xosé María “Del Rio”, porque engorxaba caña e anis
arreo, supónse cos grados amansábanlle os miolos e voltáballe a verba a
normalidade.
José María, ainda vive, ten 71 anos, só fala o
día que se atopa con Enriqueta, tiñan os seus amaños amorosos, quedara viuvo. O
fillo Modesto é coñecedor e cómplice, dahí ven
o trato familiar. Ao voltar de Cuba
falaba como un político cando ía segar a Castela nos veráns porque era o
maioral. Agora xa non ten forzas e está caladiño, pensa e bota un sorriso de
coña a todo aquel co mira, poriso non veu a festa.
Como é día da santa e non hai nen orchestra
nen gaiteiro, despois de cear como Deus manda, poderemos ir ao cine ou beilar
ao salón de Gasolín que se atopa
pegadiño as cortes de estabulación de gando (ovellas e cabras) que fan
parada no traxecto cara Lugo e foron vendidas aos mercaderes cataláns cas
carrexaran no tren aquelas terras, iles entenden da compravenda, nós entendemos
só de crialas e lévalas a pacer.
O pai e avó do autor do relato, según lle
contaron, moitas mercaron e conduciron a
pé ata Lugo, o avó non emigrou pró
morreu novo de tanto soerguer a pulso carneiros de cen kilos, seica que primaba
a maña máis ca forza, cousa que nunca tiven craro, porque para mín a maña
amaina a quen se deixa coller e a forza hai que tela para atrancar a fuxida da
collida ou collido que ten que entregarse ao peso ou a outras
demandas do colledor que, na maioría das veces, son ao gosto e por complicidade
do mañoso e a amañada.
Hoxe no cine poñen a de fai quince dias: “LA
CASTRACIÓN DEL MORO” e no Gasolín amenizan
“LOS PRIMEROS PORTOS”, supoño que serían os avós de “LOS CHICOS DEL EO”,
que trunfaron nos anos sesenta.
Na derradeira despedida recordaronse as
obrigas.
Ida.- Sr.
Cura, xa sabe, veñan a tomar café e
copa.
Carmina.- Gracias, Brigida, a la mamá la coge
el frio, Justito no sé, conmigo cuenta.
Ida.- Enriqueta, xa non fai falla dicircho, vés e
traes a Desto, muller e fillo...faltaría máis.
Enriqueta.- Conta con elo, fora infermedade... sempre nos
levamos ben...ardelle o eixo.
( Continuará...)
