OS MEUS RECORDOS E LEMBRANZAS. Por Rafael Lombardero García
(do Muradoiro)
Anos 1945 - 1965
AXUNTAMENTOS DA
PONTE, DE VILLAODRID E A PONTENOVA (xa unificado)
Nota preliminar: Pídeme Santiago, fillo de Jaime de Coladas
e de Conchita do Píldaro (amigos do meu tempo), algunha colaboración sobre cousas e vivencias miñas personales da
PONTENOVA. Noutra colaboración –“Entrevistas con morriña”- xa sinalei algunhas. Agora, quero facer un
repaso do que había nos anos cincuenta e do que gardo recordo. Pido disculpas
sinceras ás personas ou familias que non cito por non saber nin recordar os
seus nomes.
1.-COSTUMES: AS FEIRAS QUINCENAIS DE GANADOS.
Era moi esperado por todos, comerciantes y parroquianos, o “domingo da feira”. Era un acontecemento fundamental para comarca, tanto no terreo comercial, como no
familiar e social de encontro de coas amistades. A feira do ganado estaba
marcada polas épocas do ano de compra e venta
de animales, especialmente dos ranchos-bacoriños; tamén a dos cochos da
ceba no tempo das matazas. Era tamén importante a transación de ganado vacuno,
ovino, cabalar e asnal. Había unas épocas de compra de plantas para hortalizas:
coles, tomates, repolos, remolacha,….
Había outras compra-ventas que se facían nas casas: xatos-becerros,
xamóns, ovos, trigo, maíz, patacas… Era
moi importante o encontro de familias e de amigos que non coincidiran facía
tempo e que se xuntaban a comer nas varias casas de comidas e tabernas; e
tamén, algunhos levaban o “compango”(carne, xamón ou chorizos..) e nesa tenda mercaban o pan e o viño-gaseosa
e así tiñan dereito a disponer dunha mesa e sillas ou bancos. Outros tiñamos a
sorte de ter parentes por alí e estábamos invitados a comer con eles. Polas
mañáns, eran os maiores –pais, abuelos, tíos- os que iban a feira a comprar ou
vender; comían por alí ou volvían a comer a casa. Pola tarde, era para os
xóvenes e solteiros; paseaban pola carretera, xogaban nos bares as cartas e, en especial, había baile no salón de
Gasolín –enriba do café-bar-, con algún
músico de acordeón- (o”Pelado de Laura”) ou algún grupo-conxunto pequeño e
incluso orquesta (sobre todo, polos carnavales). Os maiores que xa volvían da
feira e se encontraban cos novos que
iban pro baile ou ás mozas, decíanlles:”ides logo as “desfeitas” (supoño,
referido as solteiras); no verán, suspendíase o baile porque comenzaban as
festas nas parroquias, que daquela eran moitas, porque ademais eran días
“santos” e había festas de San Juan, San Antonio, San Pedro… e no rural non se
xunguían as vacas nin os carros nin se labraba nos campos. Tamén había cine, enriba do café de Miguel;
non sei si o había tódolos domingos; naqueles tempos facía furor “El último
cuplé” de Sara Montiel; e no inverno na Radio Andorra, Antonio Molina, Antonio
Machín, Pepe Blanco e outros. Viñan
autos de línea da Empresa Ribadeo, os de Bastián e de Louro de Riotorto, o tren
da mina que facía viaxe de mañán e tarde; pero a maioría da xente tiña que vir
andando ou a cabalo, porque non había casi carreteras ás aldeas.
O “domingo pequeno”
tiña poca forza; había alguna xente que iba a vender ou a comprar a feira de Meira, que tiña –e creo que ainda
ten- unha gran feira por ser o centro dunha
comarca moi rica e gandeira. A xente maior aproveitaba pra facer labores
menores nas casas; e os xóvenes tiñamos diversións e xogos tradicionales:
bolos, billarda, tute, brisca….
2.-AS FEIRAS E
FESTAS DE MAIO E OUTUBRE: Eran as grandes feiras e festas anuales –sobre
todo as de outubre- con Orquestas de sona (a Orquesta Lamas la Piña de Ferrol -si non
recordo mal- trouxa meu tío Fernando do Mazo durante cinco anos seguidos); había tamén a queima
das “ruedas” e outras figuras pirotécnicas; algunhos anos, xincana motorística;
Misa cantada, na Capilla da mina na Estación, pola orquesta Lamas La Piña co
seu vocalista Santipar; tómbolas; diveros postos con mercadorías; e non faltaba
casi nunca o teatro de “Barriga verde”:
que remataba dicindo. “moreu Barriga verde……e acabouse a peseta” (que debía ser
o que costaba a entrada).
3.-AS FESTAS NAS PARROQUIAS: Había moitas,
en tódolos lugares e parroquias; eu
fun s algún ano a estas: San
Xoan en Figueirúa ( a casa
Bermúdez), San Pedro en Dodrín (casa Jaime do Fidalgo), Carmen en Coba (de
merenda), O Santo Anxo en Insua(casa do Novo), o San Francisco en Foxas, As
Nieves en Villameá(casa Fermín e Remedios), A Virxen de Conforto(casa Germán e
Maruxa, no “barracón”), O San Briz (de merenda); O San Pedro en de Riotorto(casa
do Carrolo), San Juan en Rececende (casa Balseiro), a Romaxe do San Pedro Fiz
(de merenda)…..
4.-FAMILIAS E“PERSONAXES” (que tratei, con
especial recordo): en Foxas e Goyos: O Artillero –que nos contaba contos;
recordo “o eco”, e seu primo o quinto de Coba (que lles quedou de nome a súa “graduación” no exército). Francisco do
mudo e Domingo do Patelo-especialistas en cantos “estilo asturiano” cando
baixaban cos carros dos toxos. Jesús de Felipe-home grande e con moita forza.
Pepe e Divina de Arias -graciosos-animadores
nas xuntanzas, esfollas, matanzas…; Carmen de Regos dos Foxacos -cantora, estilo ”ópera”.
O “tío Toño do Novo” de Insua (sempre que subía pra Insua paraba no Muradoiro e
dábame unha peseta rubia, pra min un
tesouro). Luis de Perete-parsimonioso falando mentras liaba os cigarros;
o conto acababa cando xa lle daba o
chisqueiro de mecha, tamén co seu ritual especial. Toño do Marino-gran
trabalador e colaborador con meus pais. Luis da Ferreira-amigo da casa. Modesto
de Sequeiro –familia moi cercana a meu pai. Máximo Trevín-compañeiro de
pastoreo por Parada e As torrentas. Nieves do rei-compradora- vendedora a
domicilio; os da Ferreira, os de Froilán. Xusto do Pico, gran amigo –muiñeiro en
Conforto. Germán (“o capador”) de Conforto (cando iba polo Muradoiro, naide
tiña prisa, nin él nin meus país) e Maruxa-súa miller e miña prima-moi unida a sempre
miña nai). Gonzalo Puente “ da Sargenta”. O Tinaino de Xudán-que traía para as
casas pedras de fregar“pedramol”a granel. O “mudo” de Xinzo (ríase namáis, pero
non quería falar; porque falar, sí que falaba). Sanmartín de Liñeiras-transportista.
Flora da Portela-cociñeira a domicilio para festas , bodas, enterros.. O Cayoco-minusválido,
que pedía á rastras nas feiras dos domingos na Ponte (logo encontreino tamén en
Mondoñedo, Villalba e Lugo). A Sra.
Dorinda de Marcos de Villameá (daba comidas nos enterros, bodas, festas
familiares).- A lista de personas que
quedaron no meu fondo recordo son moitas
máis, pero non quero cansar e ademáis cada unha ten “algo moi especial” para
min e síntome feliz recordándoas.
5.-AUTORIDADES:
D. Martín Puente-alcalde. D. Pepe de
Fermín-alcalde. D. Jesús Alonso do Violo-alcalde
entusiasta da unificación dos axuntamentos. D. Enrique Fernández- alcalde, logo diputado e
Director do Grupo Escolar. D. Matías-secretario
e súa muller Dª Engracia. D. Primitivo-mestre
e súa muller Julia. D. Segis-mestre. D.
Marcelino-mestre. D. Enrique de Barciela-mestre.
Dª Ofelia-mestra e seu marido D.
Eustaquio. D. Pepe de Federico-empresario
e banqueiro. Jaime de Dodrín. O Sr. Muiña municipal. Os Gardas Civís Sr. Carreira e Sr. Leal. O Sr.
Lagarón-veterinario. Calvín-municipal. ……
6.-MÉDICOS: D. Gervasio Lamas, D. Sergio Méndez, D.
Víctor Guzmán
7.-CURAS MAIORES:
D. Benjamín de Villaodrid, D. Marcelino de Conforto, D. Justo de Villameá, D.
Remigio de Riotorto, D. Ramón de
Villaboa, D. Manuel de Villaodrid, D. Antonio de Riotorto e logo da Pontenova, D.
Luis de Conforto, D. Luis Villarino de Xudán e logo de Villaboa, D. José Antonio de Orrea, D. Jesús
Muinelo e D. Domingo Reija de San Esteban e Villaoruz, D. Vicente de Riotorto, D.
Pastor da Muxueira, D. Hernán de Santa Marta, D. Eliseo de Gallo-coengo en
Oviedo (visitábamos no verán e predicaba moi ben).
8.-A QUENES
RECORDO: A.-No axuntamento da Ponte
(antes da unificación):
Na CARRETERA XERAL:Familias
e tendas de negocio: dirección a Ribadeo, no lado de riba: Taller de Carpintería e familia de Flores; Os
de Patricio-barbería; Dª Amparo e Elías da Farmacia; a carnicería do Catalán; os
de Capellán e central telefónica; os de Ramallal coa tenda; “Pín” da Pita-bon xugador de fútbol e a súa
familia con tenda, comidas e estanco; o Sr. Gervasio e o seu camión Krupp; o
dentista D. Pepe de Fermín; D.Eustaquio coa tenda e a política; os de Lola de Colasito; os de Cabodevila coa
ferretería;
Polo outro lado:
“Pipín”-Agustín-zapateiro, logo traladouse ó lado dos de Muiña-radio; os de Candelero e Ferretería Villadonga; Manuelín de Perfecto-sastrería e
tenda-mercería; D. Primitivo
Cancio-maestro e Julia súa muller; Eladio Lastra do Auto O Rápido; O
Caldeireiro con tenda e correo (que logo trasladou a Feira); bar,comidas e dulcería de José Ramón do Mazo
(os domingos); a carnicería de Pepa de Manuel de Lugo (xunto a ponte); e unha
cárcel pequeniña ó lado da carnicería.
NA FEIRA: a
Ferretería da Feira de “Pedro Factor”; Alicia-costureira e muller de Pepe de Cabanas;
a casa do Píldaro e carnicería; a casa
de comidas de Albino; a casa de Veiga cuchillería do Chino; a “Agraria”
–despacho atendido por D. Marcelino-mestre;
a panadería de Capellán; o Ferreiro-mecánico Arango; a peluquería de
Remedios –prima miña das Cruces; o Sr.
Muiña municipal-sempre uniformado e coa casiña pequeña, camín de Goios; o Latoneriro;
a Casa de Dª María de Regos da Feira; a
tenda de Eugenio de Regos de Foxas –no baixo da casa de Regos; a casa de comidas da Cayela; Manolín
“mediometro”- zapatería (e taxi) e sua muller Nieves do mudo dos Foxacos e súa filla
Fina-mestra (logo marcharon pro Pico).
Baixando da feira
e seguindo na carretera xeral: (no lado de riba) a tenda de telas do Vispo
(logo na casa de Trevín); a barbería de
Ernesto de Xigueiro (antes na outra acera); a tenda do Sr. Ventura –de
xoguetes, variedades e… caixas de defuntos?; a tenda dos de Catalina; o Hotel
Puente de Dª Irene e fillas; Antonio de Cosme o taxista; a sastrería da Sra. Encarnación
do Boulloso; o garaxe do sr.Gasolín –él,
sen unha orella- e o seu taxi e
gasolineira; a zapatería de Generosa e
marido, os pais de D. Enrique-mestre; o taller de electricidade de Macón e Fermín
Trabadelo de Villameá; (a tenda do Vispo, lasladada ó baixo de Trevín; e logo,
farmacia de Rocha); a casa de
Trevín-Miranda; a carnicería de Inocente
e da súa muller de Solar; Suso de Lombardero, manco e fotógrafo; a tenda-bar de
Teadoro; O “café-bar de Cosme ou de
Miguel” con Prudencio, Elena e Isabel, onde paraba o coche de línea da Empresa
Ribadeo; Pepe de Cabanas e Raúl-o do cine coas suas artísticas carteleiras
pintadas, e Elías do Queito de cobrador das entradas na taquilla; Luis de Coladas e o
Banco da Coruña; leitería e fábrica de queixos de Pepe de Federico; logo, había
solares valeiros hasta a casa de Manolo do cameón coa fábrica de gaseosas,
refrescos e sifóns; a Estación de
servicio-Gasoliñeira de Manolo do cameón e Mero de Gasolín, taberna de San Briz, o Sr. Jesús Glz Gallo “Raño”
do Reguengo –camiñeiro- e a tenda de
Josefa e Clara casada con Arsenio do
Patelo.
Polo lado dabaixo,
na carreta xeral, desde a ponte: a
tenda e comidas de Casa Puente de Dª Irene (da “Sargenta”) –logo trasladada o
centro e ampliada co Hotel Puente; a de Toño do muín –muiñeiro na Ponte do
muiño de meu tío Fernando- e a súa muller Felicitas co bar “La Esquina”( e recordo
tamén nun inverno o derrubamento, e a morte da sua filla, da casa que construira a saída da Ponte, fronte o desvío da nova
ponte a Taramundi e Villaodriz); o xastre
Perillán e súa muller; a barbería de Ernesto de Xigueiro –logo millorada na
outra acera; o comercio dos albardeiros;
a casa dos de Federico; a droguería da Sra. Josefina de Manuel de
Lugo, muller de D. Segis; o café-bar de Gasolín con Suso e irmás; a casa dos
de Besugo-Mingón; Ferros Alonso e materiales de construcción con Joseín,
Encarnación súa muller e fillos Isaac, Suso (logo con almacén en Burela) e Juanjo; a
casa de D. Gervasio –médico; a tenda e sastrería do Patelo; o taller de
navallas douradas “recuerdo” de Mediante;
a tienda de Moirón; Porfirio e Maruxa do
Violo; Jaime de Dodrín con Nicasia e José María; o taller de Macón. Recordo “in mente” algunas outras casas e
familias da Pontenova de antes, pero non gardo os nomes… Disculpádeme.
B.-No que era o Axuntamento de Villaodrid: o almacén xeral
de Pepe de Federico e irmás; a Farmacia
de Conchita Rocha; a casa do Axuntamento
de Villaodrid (logo consultorio médico e Instituto=casas hoxe desaparecidas, co
arranxo das marxes do río Eo); o Almacén
de viños e xamós de Pepe do Maragato; a
casa de Allende; a de Veiguiña; o bar de
Eleuterio e a casa de comidas La Cubana;
Pepe de “Arruñada” co auto de viaxeiros
a Taramundi e a Veiga; a casa dos de Miguel; a Casa de Visita e
Manolo-navalleiro; o Cuartel da Garda Civil; os gardas civís Sr. Carreira e Sr.
Leal- marido de Inés (boa tecedora de jerséis e roupas); os de Valindarcas; os de Pereiro; Ventura –zapateiro e aficionado
ó fútbol.. do Celta?; os do Prazuelo; os do Queito; No Mazo: a casa e tenda-almacén de
María de Gallo; a casiña de Pilar do Queito; a panadería de José Ramón e Josefa;
os muiños e central eléctrica de meu tío Fernando Rego, a casa de Amador, a
casa de Adelina, a dos de Basanta....
Logo, xa no desenrolo urbanístico (¿...1960….?)
foron xurdindo novas edificacións, negocios e talleres: Nova Casa do Concello
unificado A Pontenova (antes, Villaodrid-Puentenuevo);
a Fábrica de carrocetas IPV; librería Eugenia e edificio de pisos; desde
o Banco da Coruña e fábrica de queixos hasta a Casa de Manolo do Cameón eran
camiños, penedos e hortas, co muín de Fernando do Mazo por riba no camíño hacia
Goyos; surxiron os talleres mecánicos do Rubio, de Miranda, de Veiga,
comercios, sastrerías (Veiga, Ernesto de Macón), carpinterías, reloxería
García, electricidad-radio Muiña, Pipín
–zapatería, fábrica de queixos de Eustaquio, taller de motos Folgosa; taller mecánnico de Macón; outros talleres; Igrexa
Parroquial, farmacia, edificación de pisos familiares, restaurantes en San Briz,
tanatorio, fábricas no polígono
industrial na chousa de Goios; taller de
carpintería no Reguengo; na curva de Barcia: Taller de mármoles, Taller
mecánico de Felipe Sampayo e fillos,
Almacén Ferros Alonso…
Na calle a beira do
río: Ríos-electricidade e comercio de electrodomésticos con Luis e Azucena; José Antonio García Sequeiros-taller mecánico
e ferreiro; a Xolda-dicoteca, ….…
9.-“Monumentos”:
(de valor sentimental e tamén histórico): a Capela e a fonte de San
Briz, O cuartel da Garda Civil, a Capela da Mina, varias capelas rústicas nas
aldeas: a de San Francisco en
Foxas, a da Santa Apolonia, a Capela de
Coba e outras moitas, os Fornos do Boulloso e da Estación, o túnel na carretera a Villaodrid, a ponte de
ferro do Pico; o Muiño de Fernando na Ponte, no Mazo e no Conforto;
algunas casas antiguas do centro da
Ponte e da feira; mazos, ferrerías, cabozos, hórreos; o pozo da ola, o pozo de
San Briz; a fervenza da Férrea; a ponte de madeira –temporal e veraniega- do Pico (logo, nas inchentes do inverno levaba todo a riada e…..a esperar
hasta o verán seguinte; no verán pasábasse o río a pé por moitos sitios e tamén
a cabalo no inverno; entre o almacén de Pepe de Federico na beira de Villaodrid
e o lado dacó cerca da Carnicería de Pepa de Lugo–recórdame miña prima Maruxa Rego do Mazo- tamén había para
pasar o río unha lancha con lancheiro e un cable (no sitio donde se fixo pola
Diputación a gran ponte de cemento ,que derrubaron fai poucos anos)a pero eu
non recordo esa barca.
10.-Aserradoiros:
de Marcos, da Pena da Cruz, de Regueiro….. Tamén había cuadrillas que iban
polas casas, coas “serras de aire” (un home arriba e dous abaixo; por iso o de
“o que serra dabaixo, caelle o serrín nos ollos” –dí o refrán-)
11.-“Curiosidades”:
(que me chamaron a atención de neno): o tren que chamaban “a chocolateira” e os seus
silbidos mañán e tarde que oía desde o Muradoiro; o gran depósito da auga e o sistema
de revirado da máquina para volvela cara a Ribadeo; a báscula da feira; o túnel
na carreta a Villaodrid; a ponte de ferro do tren do Pico; os fornos do
Boulloso e da Ponte; os salmós abundantes vistos desde a ponte da Diputación
(desaparecida fai pouco); os moitos bocois grandes no Almacén de viños e xamóns
de Pepe do Maragato; as feiras quincenales
na Ponte cos variados animales en compra
e venta (especialmente as niadas de ranchos-bacoriños); a embotelladora de gaseosas de Manolo do cameón; os muiños de trigo e maíz e o seu
funcionamento e as turbinas da electricidade
de meu tío Fernando no Mazo; as mallas do verán en Foxas; as variedades de cereixas e outras froitas
nas aldeas; a fervenza da Ferrea no inverno, o despenadeiro e o “misterio” e
soedade da naturaleza na Ferrea; o “invento” para caza da perdiz “en vivo” de
meu tío José no Muradoiro; a ponte de
paso nas casas de Regos dos Foxacos; ver cómo facían os zoqueiros, cesteiros e paragüeiros que viñan a traballar
polas casas; verlle facer as navallas douradas “recuerdo” a Mediante; ver “calzar”
os aros de ferro ó roxo vivo nas rodas dun carro; o medo a pasar a ponte de
madeira frente o Pico; ….e outras moitas que para os pícaros de entonces e da
aldea, érannos desconocidas.
12.-Sastrerías.
Para homes: Perillán, Veiga, Ernesto
de Macón e os do Patelo. De mulleres: a da Sra. Encarnación do Boulloso-no baixo de Cosme-; a
de Alicia da Feira, muller de Pepe de Cabanas…….
13.-Tratantes de
ganado: os do Páxaro –pai e fillos, os do Píldaro-irmáns, Inocente da
carnicería de Froilán, Lucas, Rois de Villameá, Fernando de Cabanas de Foxas,
Germán de Conforto-e tamén albeite……
Remate: Queda
aberto este “listado” para quen queira completalo e milloralo. Quedan tamén
moitos detalles, personas, profesións, oficios, artesanos, tendas, nomes
“populares”de casas e familias, costumes, platos culinarios típicos da zona e
das nosas avoas e nais (…¿a quén non lle gustan os faragullos, con mel e con
torrezmos…?).
É BON QUE RECORDEMOS E RECOLLAMOS A NOSA HISTORIA.
E si chegástedes lendo hasta aquí, quédovos sempre agradecido
pola vosa paciencia.
